بازارهای اولیه و ثانویه به یکدیگر وابسته هستند؛ به طوری که همان اوراق بهاداری که در بازار اولیه ایجاد می شوند در بازار ثانویه به فروش می رسند.
مزیت‌های مهم بازار ثانویه
بخش عمده آنچه آحاد مردم به‌عنوان بازارهای مالی می‌شناسند، بازارهای ثانویه است. در این بازارها، اوراق بهادار پس از عرضه در بازار اولیه، در میان فعالان بازار دست‌به‌دست می‌شوند. منابع مالی موردنیاز اشخاص با فروش اوراق بهادار در بازارهای اولیه تامین می‌شود و بازارهای ثانویه به‌طور مستقیم نقشی در تامین مالی اشخاص ندارند. با این حال وجود بازارهای ثانویه در رونق بازارهای اولیه اوراق بهادار بسیار حیاتی است.
میثم رادپور
کارشناس اقتصادی
بخش عمده آنچه آحاد مردم به‌عنوان بازارهای مالی می‌شناسند، بازارهای ثانویه است. در این بازارها، اوراق بهادار پس از عرضه در بازار اولیه، در میان فعالان بازار دست‌به‌دست می‌شوند. منابع مالی موردنیاز اشخاص با فروش اوراق بهادار در بازارهای اولیه تامین می‌شود و بازارهای ثانویه به‌طور مستقیم نقشی در تامین مالی اشخاص ندارند. با این حال وجود بازارهای ثانویه در رونق بازارهای اولیه اوراق بهادار بسیار حیاتی است.
چنانچه خریداران اوراق بهادار در بازار اولیه از امکان فروش اوراق در آینده اطمینان نداشته باشند، بخش عمده انگیزه‌های سرمایه‌گذاری خود را از دست می‌دهند. بازارهای ثانویه با ایجاد امکاناتی برای ملاقات خیل عظیمی از خریداران و فروشندگان کارکردی بی‌بدیل دارند؛ کارکردی که فرصت خرید‌وفروش اوراق بهادار را در قیمت‌های منصفانه و در زمانی نسبتا کوتاه برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند. فراهم‌کردن نقدشوندگی برای اوراق بهادار بدون شک بزرگ‌ترین دستاورد بازارهای مالی به‌طور اعم و بازارهای ثانویه به‌طور اخص است. سرمایه‌گذاران برای نقدشوندگی ارزش بسیاری قائلند و در مواجهه با اوراق بهادار کمتر نقدشونده صرف ریسک‌های نسبتا بزرگی را مطالبه می‌کنند. آنقدر بزرگ که ممکن است تامین مالی از طریق انتشار اوراق بهادار را برای متقاضیان وجوه (اشخاص حقیقی یا حقوقی) غیرموجه سازد. به همین دلیل است که اختلاف بین قیمت‌های پیشنهادی خرید و فروش برای اوراق بهاداری که بازار ثانویه فعالی ندارند، نسبتا زیاد است و باز به همین دلیل است که سرمایه‌گذاران املاک و مستغلات به‌خصوص در این روزها که بازار در رکود نسبی به سر می‌برد، برای خرید ملک تخفیف‌های بزرگی را از فروشندگان مطالبه می‌کنند.
سرمایه‌گذارانی که خود را صاحب اول و آخر دارایی موضوع معامله می‌دانند، رغبتی برای خرید دارایی حتی در قیمت‌های منصفانه نیز از خود نشان نمی‌دهند. بدون اغراق می‌توان گفت از دید سرمایه‌گذاران، یکی از مهمترین ویژگی‌های دارایی، نقدشوندگی است. بر این اساس می‌توان گفت رونق بازارهای مالی تا حد زیادی به سطح نقدشوندگی دارایی‌های مالی موردمعامله در آن بازارها وابسته است و نقدشوندگی دارایی‌های مالی نیز به وجود بازارهای ثانویه فعال برای آن دارایی‌ها بستگی دارد. در بازار رهن نیز که از جمله بازارهای مالی است، وضع به همین منوال است. در این بازارها متقاضیان وجوه (عموما اشخاص حقیقی) از طریق ترهین ملک موضوع قرارداد رهن نزد بانک‌ها، موسسات مالی و اعتباری، شرکت‌های لیزینگ و. برای خرید مسکن موردنیاز خود تامین مالی می‌کنند. دارایی مالی‌ای که از محل قراردادهای رهنی ایجاد می‌شود، همان وام رهنی است که در سمت راست ترازنامه مرتهن (بانک، موسسه مالی و اعتباری) جای می‌گیرد. این وام‌ها مقدمتا دارایی‌هایی کمتر نقدشونده محسوب می‌شدند و بانک‌ها عموما ناچار بودند آنها را تا سررسید در ترازنامه خود حفظ کنند. به همین دلیل در گذشته بانک‌ها انگیزه‌های کمتری برای اعطای وام رهنی به متقاضیان داشتند. وام‌های رهنی از یکسو برای مدت طولانی (مثلا ۳۰ سال) منابع بانک را درگیر خود می‌کردند و از نقدینگی بانک‌ها می‌کاستند و از طرف دیگر بانک‌ها را برای مدتی طولانی در معرض ریسک نوسانات نرخ بهره قرار می‌دادند.
در دهه ۷۰ میلادی مهندسان مالی با طراحی اوراق بهادار به پشتوانه رهن گام بزرگی در رونق‌دهی به بازارهای رهن برداشتند. هدف اصلی از طراحی این اوراق، ایجاد بازار ثانویه رهن بود. به این ترتیب وام‌های رهنی که در بازار اولیه رهن ایجاد می‌شدند، به اوراق بهادار تبدیل می‌شدند و در بازار ثانویه میان سرمایه‌گذاران دست‌به‌دست می‌شدند. اوراق بهادار با پشتوانه رهن بازار ثانویه‌ای برای وام‌های رهنی بازار اولیه ایجاد کرد و به این ترتیب بانک‌ها می‌توانستند وام‌های رهنی خود را پیش از سررسید بفروشند و منابع مالی خود را جهت اعطای وام‌های رهنی بیشتر آزاد کنند. اوراق بهادار با پشتوانه رهن از زمان تولد تاکنون نقشی غیرقابل‌انکار در توسعه بازارهای رهن داشته‌اند. با وجود بازار ثانویه برای وام‌های رهنی، نهادهای مالی فعال در حوزه اعطای تسهیلات رهنی انگیزه و امکان بسیار بیشتری برای اعطای وام پیدا کردند. حضور این اوراق به‌خصوص در بازارهای مالی ایالات‌متحده به خانه‌دارشدن میلیون‌ها خانواده آمریکایی کمک کرده است. اخیرا شرکت تامین سرمایه بانک مسکن مجوز انتشار اوراق بهادار به پشتوانه رهن را از سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت کرده است. بدون شک تولید این اوراق به رونق بازار اولیه رهن کمک شایانی می‌کند و به این ترتیب با افزایش تعداد و ارزش وام‌های رهنی، فرصت بیشتری برای خانه‌دار شدن هموطنانمان فراهم می‌شود.
آشنایی با مفهوم بازار اولیه و بازار ثانویه در بورس
برای ورود به بازار بورس و شروع فعالیت در آن لازم است مطالبی را بدانیم؛ چرا که بدون آشنایی با آن ها فعالیت در بورس بی معنا خواهد بود. بازار اولیه و بازار ثانویه secondary market از مفاهیم بسیار ابتدایی اما مهم در بازار بورس هستند که آشنایی با آن ها به سرمایه گذار کمک می کنند تا بهتر برای سرمایه خود تصمیم بگیرد. به همین دلیل در این مقاله قصد داریم در رابطه با مفهوم بازار اولیه و بازار ثانویه و ویژگی های هر یک از آن ها صحبت کنیم. در ادامه با صندوق سرمایه گذاری رزسا همراه باشید.
بازارهای اولیه و ثانویه به یکدیگر وابسته هستند؛ به طوری که همان اوراق بهاداری که در بازار اولیه ایجاد می شوند در بازار ثانویه به فروش می رسند.
بازار اولیه و بازار ثانویه چیست؟
بازارهای اولیه و ثانویه، اصطلاحات متمایزی هستند؛ بازار اولیه اشاره به بازاری دارد که اوراق بهادار در آن ایجاد می شوند اما در بازارثانویه، این اوراق بین سرمایه گذاران معامله می شود.
آگاهی از نحوه عملکرد این بازارها در درک معاملات سهام و اوراق قرضه یا اوراق بهادار، بسیار کمک کننده معایب بازار ثانویه است. بدون اطلاع از آن ها رهگیری از بازارهای سرمایه گذاری سخت و دشوارخواهد بود و سود آوری آن ها را به مراتب کمتر خواهد کرد.
هنگام خرید سهام، معمولا این بازار با نام بازار سهام شناخته می شوند؛ از همین رو در بازار ثانویه، سرمایه گذاران، اوراق بهادار از قبل صادر شده را بدون دخالت شرکت های صادر کننده معامله می کنند.
در واقع بازارثانویه، محل داد و ستد اوراق منتشر شده در بازار اولیه می باشد. حجم معاملات بازارثانویه، نسبت به بازارهای اولیه، بالاتر است. در این بازار تغییرات قیمت شکل گرفته و اوراق بهادار، در آن داد و ستد می شود.
ﺩﺭ ﺑﺎﺯﺍﺭ ﺍﻭﻟﻴﻪ ﺍﻭﺭﺍﻕ ﺑﻬﺎﺩﺍﺭ ﺷﺮﻛﺖ، ﺑﺮﺍی ﺍﻭﻟﻴﻦ ﺑﺎﺭ ﺻﺎﺩﺭ ﺷﺪﻩ و در آماده مبادله است. ﺑﻪ ﺳهاﻡ جدیدی که ﺷﺮﻛﺖ های ﺑﺎﺯﺍﺭ ثانویه تولید می کنند، بازار اولیه می گویند. بازار اولیه و ثانویه، ویژگی ها و تفاوت های بسیاری دارند، در ادامه با صندوق سرمایه گذاری رزسا همراه باشید تا مطالب بیشتری را در اختیارتان قرار دهیم.
نقش بازار اولیه چیست؟
- سازمان دهی انتشارات جدید اوراق بهادار
- تضمین اوراق بهادار
- توزیع اوراق بهادار جدید
مزایای بازار اولیه
- انتشار اوراق بهادار به صورت مستقیم، توسط شرکت صادر کننده اوراق، صورت می گیرد.
- بازار اولیه رشد سرمایه شرکت را تسهیل می کند.معایب بازار ثانویه
- به سرمایه گذاران کمک می کند تا پس انداز خود را سرمایه گذاری کنند.
- می توان برای اهداف تجاری، سرمایه کسب نمود.
- دولت از طریق فروش اوراق در بازار، می تواند سرمایه مورد نیاز سازمان را جمع آوری نماید.
- نقدینگی بیش از حد در چرخه اقتصاد کنترل می شود.
- به سرمایه گذاری مستقیم خارجی کمک می کند.
معایب بازار اولیه بورس
- پروژه های تحقیقاتی اولیه هرینه بر می باشد.
- بررسی ها برای تحقیقات اولیه زمان بر می باشد.
ویژگی های بازار ثانویه
- هزینه هر معامله به دلیل حجم بالای معامله ها بسیار کمتر است
- برای سرمایه گذاران سود زیادی به همراه دارد
- در این بازار، هر نوع اخبار یا اطلاعات جدید در رابطه با شرکت در قیمت سهام، تاثیر دارد.
- عرضه و تقاضا در اقتصاد، برای کشف قیمت این بازار کمک کننده است.
- جایگزینی مناسبی برای پس انداز است.
- بازار های ثانویه با قوانین و مقررات خاص و محکمی از جانب دولت رو به رو هستند چون منبع اصلی شکل گیری سرمایه و سود، برای شرکت ها و سرمایه گذاران به محسوب می شوند. این مقررات در سطح بالا، ایمنی پول افراد را ضمانت می کند.
- این بازار شامل خریداران ﻭ ﻓﺮﻭﺷﻨﺪﮔﺎﻥ ﺳﻬﺎﻡ ﻭ ﺍﻭﺭﺍﻕ ﻗﺮﺿﻪ ای اﺳﺖ که قبلا انتشار یافته است.
- بوﺭﺱ ﺍﻭﺭﺍﻕ ﺑﻬﺎﺩﺍﺭ ﻣﻬﻢ ترین نهاد این بازار ﺑﺮﺍﻱ ﻣﻌﺎﻣﻼﺕ ﺍﻭﺭﺍﻕ ﺑﻬﺎﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ.
- در این بازار، ﺳﻬﺎﻡ منتشر شده مورد خرید و فروش ﻗﺮﺍﺭ می گیرد.
قیمت گذاری در بازار ثانویه
در بازار اولیه، قیمت اوراق بهادار از قبل، بر اساس قیمت اسمی آن تعیین می گردد اما در بازار ثانویه قیمت این اوراق بر اساس میزان عرضه و تقاضای آن ها مشخص می شوند.
انواع بازار ثانویه
این بازار بر اساس این که چه نوع سهمی در چه محلی مبادله می شود، به چهار بازار تقسیم می شود:
بازار اول
مربوط به معاملات سهام شرکت های بورسی است که در بورس انجام می شود.
بازار دوم
مربوط به معاملات سهام شرکت های غیر بورسی که در فرابورس انجام می شود.
بازار سوم
مربوط به معاملات سهام شرکت های بورسی که در فرابورس انجام می شود.
بازار چهارم
بازاری است که بدون کارگزار و معامله گر کار می کند. بازار چهارم مربوط به معاملات خصوصی است که توسط شبکه های الکترونیکی و بین سرمایه گذاران نهادی و عادی صورت می گیرد.
نکته: نهاد های مربوطه به منظور پرهیز از پرداخت هزینه های مربوط به کارگزاری، عموما معاملات عمده و بلوک خود را در بازار چهارم انجام می دهند.
برخی از تفاوت های بازار اولیه و ثانویه در بورس
- شرکت ها پس از پذیره نویسی سهام خود در بازار اولیه، می توانند سهام خود را به فروش برسانند. اما پس از آن سهام شان در بازارثانویه، معامله می شود.
- درآمد حاصل از فروش سهام در بازار اولیه به شرکت منتشر کننده اوراق تعلق می گیرد، اما در بازار ثانویه، این درآمد ها متعلق به سرمایه گذاری است که اوراق را به فروش می رساند.
- سرمایه گذاران در بازار اولیه اوراق بهادار را خریداری نمی کنند، زیرا شرکت صادر کننده، اوراق خود را به صورت عمده به فروش می رساند و خرید آن نیازمند سرمایه زیادی است. اما در این بازار، سرمایه گذاران می توانند هر تعداد سهام مورد نظر خود را خریداری نمایند.
- در بازار اولیه، فروش اوراق از طریق بانک های سرمایه گذاری انجام گرفته، اما در ثانویه، سرمایه گذاران از طریق کارگزاری ها، معاملات خود را انجام می دهند.
- در بازار اولیه، سهام داران، سهام را به طور مستقیم از شرکت عرضه کننده خریداری می کنند اما در ثانویه، سرمایه گذاران، سهام و سایر اوراق بهادار را از سایر سرمایه گذاران می خرند.
- شاید این سوال خیلی ها باشد که، بازار ثانویه بورس چیست؟ در بازار اولیه، شرکت ها برای اولین بار سهام خود را از طریق عرضه عمومی به فروش می رسانند، اما در ثانویه، سرمایه گذاران سهامی که قبلا معامله شده را از طریق بورس اوراق بهادار خریداری می نمایند.
- در بازار اولیه، سهام با قیمت اسمی به فروش می رسد و معمولا نوسان ندارد. اما در ثانویه قیمت سهام به طور روزانه در نوسان است.
چکیده مطالب
در معمول ترین تقسیم بندی، بازار سرمایه به دو بازار اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. بازار ثانویه در واقع محل داد و ستد اوراقی است که در بازار اولیه منتشر شده اند. حجم معاملات در بازارهای ثانویه نسبت به بازارهای اولیه primary market بیشتر است. وجود این بازار بسیار ضروری است؛ زیرا قابلیت نقد شوندگی و معامله مستمر اوراق را پدید می‌آورد و شرکت ها ترسی از سررسید قرارداد ندارند که فرضا سرمایه گذار در سرسید، کل پولش را تقاضا کرده و به شرکت فشار وارد کند پس به موهبت وجود بازارثانویه، می تواند با پول سرمایه گذاران فعالیت کند. امیدواریم مقاله بازار ثانویه چیست برای شما مفید واقع شده باشد.
منظور از بازار اولیه و بازار ثانویه چیست؟
در معمول‌ترین تقسیم‌بندی، بازار سرمایه به دو بازار اولیه و بازار ثانویه تقسیم می‌شود.
بازار اولیه
بازار اولیه(primary market) زمانی شکل می‌گیرد که دارایی برای بار اول مورد معامله قرار می‌گیرد؛ به‌عبارت‌دیگر بازاری که در آن اوراق بهادار شرکت‌ها برای اولین بار عرضه و فروخته می‌شود، بازار اولیه نام دارد. در این بازار شرکت‌ها به‌طور مستقیم سرمایه مورد نیاز خود را از طریق فروش سهام به مردم تأمین می‌کنند که این کار در قالب پذیره‌نویسی صورت می‌گیرد. پذیره‌نویسی از طریق بانکی معایب بازار ثانویه که نماینده شرکت است یا سایر مؤسسات مجاز صورت می‌پذیرد. در این بازار فروشنده اوراق همیشه خود شرکتی است که سهامش در حال عرضه است.
بازار ثانویه
دارایی‌هایی که ابتدا در بازار اولیه مورد معامله قرارگرفته است(مرحله پذیره‌نویسی)، برای معامله‌های بعدی و مجدد، نیاز به بازار ثانویه(secondary market) دارد؛ مثلاً اگر فردی که سهام شرکتی را در مرحله پذیره‌نویسی خریداری کرده و حال قصد فروش این سهم به سایر سرمایه‌گذاران بازار را دارد، باید به بازار ثانویه مراجعه کرده و اقدام به فروش سهم خود کند. پس می‌توان گفت که تمام معاملات سهام در بازار بورس، جزء معاملات بازار ثانویه هستند و در این بازار، اوراق بهادار میان سرمایه‌گذاران معامله می‌شود و شرکت در آن نقشی ندارد.
وجود این بازار بسیار ضروری است، زیرا که قابلیت نقد شوندگی و معامله مستمر اوراق را پدید می‌آورد و شرکت‌های بورسی ترسی از سررسید قرارداد ندارند که فرضا سرمایه‌گذار در سرسید کل پولش را تقاضا کرده و به شرکت فشار وارد کند و به موهبت وجود بازار ثانویه، می‌تواند به‌طور نامحدود با پول سرمایه‌گذاران فعالیت کند و حتی افزایش سرمایه و جذب سرمایه جدید انجام دهد. به‌عبارت‌دیگر، در بازار سرمایه اگر سهامداری بخواهد از بازار خارج شود و اصل سرمایه‌اش را بگیرد، باید سهامش را به سرمایه‌گذاران دیگر بازار بفروشد و نمی‌تواند مستقیماً به شرکت مراجعه کرده و آنها را تحت فشار قرار دهد.
مزایا و معایب ناشناخته‌ترین ابزار نوین بازار سرمایه / تمرین « مشتقه »
توسعه بازار مشتقه جزو مهمترین برنامه‌های بورس انرژی ایران است که سال گذشته از قراردادهای آتی رونمایی شد و پس از ابلاغ دستورالعمل معاملات اختیارمعامله، این ابزار را هم به سبد ابزارهای بازار مشتقه بورس انرژی اضافه خواهیم کرد.
ابزار مشتقه ازجمله ابزارهای نوین مالی است و به قرارداد یا اوراقی گفته می‌شود که ارزش آنها وابسته به ارزش اوراق بهادار، کالا، شمش یا ارز اصلی است و ارزش مستقلی ندارند.
پیمان آینده و اختیار معامله دو نوع از این ابزارها هستند که در بورس‌های معتبر جهان معامله می‌شوند. در معاملات این ابزارها، اصل دارایی جابه جا نشده و عملکرد قیمت آن ناشی از تغییرات قیمت کالای مربوط است. معامله در آن بازار به صورت دو طرفه بوده و با توجه به وجود اهرم در بازار، ابزاری مناسب به نظر می‌رسد هرچند در بازار سرمایه چندان با اقبال بالا روبه‌رو نبوده است. کارشناسان ساز و کار، مزایا و معایب و استفاده‌کنندگان از این ابزار را بررسی کردند.
مناسب برای نوسان‌گیران
حسن میثمی، مسئول معاملات مشتقه کارگزاری بورس بیمه ایران درمورد مزیت‌های ابزار مشتقه گفت: از مزیت‌های ابزار مشتقه می‌توان به دو طرفه و دارای اهرم بودن آن اشاره کرد. به بیانی دیگر، دوطرفه بودن این نوع ابزار بدان معناست که علاوه بر خرید از فروش هم می‌توان سود دریافت کرد. بر خلاف بازار سهام که یک طرفه است. در بازار دو طرفه این امکان وجود خواهد داشت که از طریق فروش، درآمد کسب کرد بنابراین، این موضوع می‌تواند برای بازار نزولی جذاب باشد.
وی افزود: به جز کالای کشاورزی کالای دیگری در بورس نداریم - البته متانول و نفتای سبک در بورس انرژی داریم- در حالی‌که در بورس‌های جهانی بسیاری از کالاها از جمله نفت و کالاهای حوزه انرژی در بورس فعالند. می‌توان از طریق قراردادهای آتی هم کنترل قیمت کرد و هم افراد با دید بلند مدت‌تری به معامله بپردازند. اینها از ویژگی‌های قراردادهای آتی است که سبب می‌شود افراد به سمت این بازار سوق پیدا کنند. میثمی اضافه کرد: در قراردادهای آتی کالا فقط زعفران، نقره و طلا را داریم که البته در بازار سهام هم در سهم‌های بزرگ برای نماد قراردادهای اختیار فروش و خرید فعال شده است. قراردادهای اختیار روز به روز در بازار سهام در حال افزایش است. به تازگی بر روی اوراق تسه هم قرارداد اختیار تعریف شده است که این موضوع باعث توسعه بازار می‌شود. قراردادهای اختیار فروش نیز که جزو ابزارهای نوین مالی برای ورود افراد حرفه‌ای بسیارکمک کننده است.
وی با بیان اینکه در حوزه قراردادهای آتی و اختیار کالا زیاد استقبال نشده، گفت: به عنوان مثال؛ معاملات آتی در ابتدا سکه بود اما با هجمه زیادی که سال ۹۷ وارد شد قراردادهای آتی سکه تعطیل شد و بعد از آن زعفران و سپس نقره و طلا به قراردادهای آتی اضافه شدند که استقبال زیادی از آنها نشد. به نظر می‌رسد متولیان بورس کالا دراین باره کوتاهی کردند وحتی با از بین رفتن التهابات نیز آن را پیگیری نکردند.
میثمی در رابطه با استفاده کنندگان این نوع ابزار توضیح داد: چند مدل سرمایه‌گذار می‌توانند از ابزارهای نوین مالی اختیار و آتی استفاده کنند؛ یک دسته نوسان‌گیران هستند، افرادی که می‌خواهند با چند برابر پول خود معامله کنند. دوم، افرادی چون کشاورزان که قصد تهیه و مصرف این کالا را دارند. گروه سوم، سرمایه‌گذارانی هستند که از اختلاف بین دو بازار نفع می‌برند. مسئول معاملات مشتقه کارگزاری بورس بیمه ایران در پایان تاکید کرد: بورس کالا در این زمینه منفعل عمل کرده که باعث کاهش حجم قراردادها در این بازار شده است. همچنین افراد ناآگاهی که بر بازار نظارت می‌کنند باعث دلزدگی مشتری‌ها از این بازار شدند که بورس کالا باید تلاش خود را در این زمینه افزایش دهد.
ابزاری برای مدیریت
محمدعلی رستگار، اقتصاددان گفت: ابزار مشتقه از جمله ابزارهای مالی است که عمدتاً بر مبنای یک دارایی پایه قرار دارد. به عبارتی ارزش آنها از ارزش دارایی پایه ایجاد می‌شود. ابزار مشتقه می‌تواند به منظور پوشش ریسک بازار یا پوشش ریسک اعتباری طراحی شده باشد. مشتقات اعتباری از نظر تعدد نسبت به مشتقات پوشش دهنده ریسک بازار کمترند. دارایی‌هایی که می‌توانند به عنوان دارایی پایه در این ابزارها مورداستفاده قرار گیرد بسیار متنوع‌اند و پرکاربردترین آنها شامل انواع سهام، ابزارهای درآمد ثابت (اوراق قرضه)، ارزها، انواع کالا، نرخ بهره، شاخص‌هاست.
وی درمورد انواع ابزارهای مالی افزود: سهام و اوراق قرضه در زمره ساده‌ترین اشکال ابزارهای مالی هستند که انتشار آنها در بازار اولیه (با هدف تامین مالی شرکت‌ها) بسیار پر کاربرد است. هرچند، امکان انجام معامله آنها در بازار ثانویه موجب نقدشوندگی و افزایش مطلوبیت برای سرمایه‌گذاران می‌شود، ولی نوسانات قیمتی و در نتیجه ریسک بازار برای این دارایی‌ها ایجاد می‌کند. در ابتدا، به منظور پوشش ریسک بازار، ابزارهای مشتقه ساده چون قرارداد آتی و آپشن اروپایی بر روی سهام و اوراق قرضه طراحی و به کار گرفته شد. با گذشت زمان اما سرمایه‌گذارانی با رفتار ریسک‌پذیری بالا، بر روی ابزارمشتقه سرمایه‌گذاری کردند. سرمایه‌گذاران می‌توانند به مدد ابزارهای طراحی شده توسط مهندسان مالی سطح ریسک و بازده پرتفوی خود را به روش‌های متنوعی تنظیم کنند. یکی از استراتژی‌های متداول در مهندسی مالی و مدیریت ریسک، استفاده از ابزار مشتقه است. ابزارهای مشتقه جزو ابزارهای مدیریت ریسک در بازارهای مالی قلمداد می‌شوند.
رستگار با بیان‌اینکه ابزارهای مشتقه بر اساس نوع دارایی پایه به دو دسته تقسیم می‌شوند، گفت: ابزار مشتقه کالایی شامل دارایی پایه یک کالا و یا یک شاخص است که خود بر حسب یک کالا تعریف می‌شود و ابزار مشتقه مالی شامل دارایی پایه است که می‌تواند سهام، اوراق قرضه، نرخ بهره و ارز، شاخص و یا حتی مشتقه‌ای دیگر باشد. او با اشاره به اینکه ابزار مشتقه از منظر پیچیدگی در طراحی می‌توانند ابزار متعارف (Plain Vanilla ) یا نامتعارف (Exotic ) باشند، توضیح داد: معروف‌ترین مشتقات متعارف عبارتند از قراردادهای/ پیمان‌های آتی (Futures Contract/ Forward Contracts)، قراردادهای اختیار معامله اروپایی و آمریکایی (Options)، تاخت یا قرارداد معاوضه‌ای (Swaps) و معروف‌ترین مشتقات نامتعارف نیز قراردادهای اختیار معامله برمودایی، آسیایی (Options)، قراردادهای ترکیبی شامل اختیارمعامله روی قرارداد آتی یا روی اختیار معامله(Options on Futures , Option on Options) و تاخت یا قرارداد معاوضه‌ایی غیر استاندارد (Non- standard Swaps) هستند. رستگار، متنوع بودن، قابلیت موضع معاملاتی دوطرفه، استفاده از اهرم مالی را از جمله مزیت‌های ابزار مشتقه ذکر کرد و گفت: در مقابل این ابزار با چالش‌هایی چون دشواری قیمت گذاری، ریسک بالا، امکان دست کاری در قیمت و در برخی بازارها و نقدشونده نبودن مواجه‌اند.
وی با بیان‌اینکه سه گروه اصلی در بازارهای مشتقه حضور دارند، تاکید کرد: دسته اول کسانی هستند که به دنبال مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری‌هایشان هستند. این گروه تلاش دارند با شناسایی میزان ریسک واقعی، آن را به سطح موردنظر خود برسانند. فرآیند مذکور معمولاً سرمایه‌گذاران را در جهت کاهش ریسک و حتی در برخی موارد از بین بردن کامل ریسک یاری می‌دهد، مورد اخیر که به از بین رفتن کامل ریسک می‌انجامد به مصون‌سازی یا پوشش ریسک موسوم است. دسته دوم مشارکت‌کنندگان در بازارهای مشتقه سفته‌بازان هستند.
این گروه برخلاف گروه اول، به استقبال ریسک می‌روند و تلاش دارند تا با پیش‌بینی جهت آتی قیمت‌ها سود ببرند. دسته سوم آربیتراژگران هستند که با رصد کردن بازارهای مختلف، به دنبال کسب سود از محل اختلاف قیمت اوراق مشتقه یکسان هستند. وی در پایان به آمار معاملات قراردادهای سلف استاندارد در بورس انرژی پرداخت و گفت: ارزش کل معاملات از تاریخ اردیبهشت ۱۳۹۴ تا تاریخ آذرماه ۱۳۹۷ برابر ۳۰،۵۰۵ میلیارد ریال بوده است. منابع استفاده شده در این بخش آمار منتشره در وب سایت بورس انرژی بوده است.
در تلاشیم معاملات مشتقه به حجم قابل قبولی برسد
علی نقوی، مدیر عامل بورس انرژی ایران در گفت‌وگو با هفته نامه اطلاعات بورس به جزئیات معاملات قراردادهای آتی در بورس انرژی پرداخت.
* چه تعداد قرارداد در بورس انرژی انجام شده است؟
از ۱۸ اسفندماه سال گذشته با انتشار قراردادهای متانول و نفتای سبک تابلوی معاملات آتی در بورس انرژی ایران راه اندازی شده و تا ۸ خردادماه ۳۶۶ قرارداد به ارزشی بالغ بر ۶۰ میلیارد ریال مورد معامله قرار گرفته است و با توجه به اینکه هنوز دوره طولانی از این قراردادها نگذشته است نمی‌توان ارزیابی دقیقی درباره موفقیت آن داشت.
* برنامه‌های بورس انرژی ایران برای استقبال بیشتر از این ابزار چیست؟
توسعه بازار مشتقه جزو مهمترین برنامه‌های بورس انرژی ایران است که سال گذشته از قراردادهای آتی رونمایی شد و پس از ابلاغ دستورالعمل معاملات اختیارمعامله، این ابزار را هم به سبد ابزارهای بازار مشتقه بورس انرژی اضافه خواهیم کرد.
توسعه این بازار با همکاری چند بخش صورت می‌گیرد. یک بخش آن در سمت سرمایه‌گذارانی است که می‌خواهند از این ابزار استفاده کنند و نسبت به آن آشنایی کمی دارند که تا به حال چندین دوره آموزشی که از طریق مرکز مالی ایران برگزار شده را حمایت کرده‌ایم و در حال برنامه‌ریزی انجام مجدد آن هستیم. ضمن‌آنکه برنامه‌های دیگری برای آشنایی بیشتر سرمایه‌گذاران با این ابزارها در دست تدوین داریم. بخش دیگر آن شرکت‌های کارگزاری هستند که با توجه به اینکه سرمایه گذاران در بازار سرمایه از مسیر شرکت‌های کارگزاری وارد بازار می‌شوند نیاز است تا این شرکت‌ها هم نسبت به بازاریابی و ارائه سرویس‌های متناسب با ابزارهای مشتقه به مشتریان خود اقدام کنند. بخش مهم دیگر توسعه زیرساخت‌های تسویه، محاسبه وجه تضامین و مدیریت ریسک مشتریان است که باید توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه انجام شود و این شرکت در حال انجام آن است. در حال حاضر و براساس مصوبه هیات مدیره سازمان بورس مقرر شده تا زمان فراهم آمدن امکانات فنی توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، فرآیند به‌روزرسانی و محاسبه تضامین به سایر روش‌های مورد تایید اتاق پایاپای و بورس انجام گیرد که با توجه به ریسک‌های بالای معاملات قراردادهای آتی برخی از شرکت‌های کارگزاری تمایلی به پذیرش این ریسک نداشته و منتظر آماده شدن سامانه شرکت سپرده‌گذاری هستند.
بحث دیگر موضوع در سمت عرضه‌کنندگان کالاهاست و در این چارچوب باید عرضه کنندگان از قیمت‌هایی که در قراردادهای آتی کشف می‌شود برای فروش محصولات خود استفاده کنند که با توجه به پیچیدگی‌هایی که وجود دارد و همچنین لزوم اصلاح برخی از مقررات داخلی این شرکت‌ها این موضوع زمان بر خواهد بود که در این مورد بورس انرژی ایران در حال رایزنی و برگزاری نشست‌های آموزشی و توجیهی با عرضه کنندگان محصولات در بورس به منظور آشنایی بیشتر آنها با مزایای قراردادهای آتی و استفاده از ظرفیت‌های آن برای پوشش ریسک عرضه کنندگان است.
* ظرفیت‌های سایر نهادهای مالی در معاملات آتی چگونه است؟
در حال مذاکره هستیم تا سبدگردان‌ها هم با ظرفیت‌های قراردادهای آتی بورس انرژی آشنا شوند و همچنین سایر نهادهای مالی مانند شرکت‌های تامین سرمایه با اخذ مجوز صندوق کالایی امکان حضور سرمایه گذاران خرد را به صورت غیرمستقیم در این ابزار فراهم آورند.
راه اندازی معاملات گواهی سپرده کالایی بخش دیگری از اقداماتی است که می‌تواند در رونق بخشی به معاملات ابزارهای مشتقه کمک کند و با توجه به رفع محدودیت‌های مالیاتی معاملات ثانویه گواهی سپرده کالایی در حال پیگیری هستیم تا امسال از این ابزار رونمایی شود و شاهد معاملات گواهی سپرده بر روی انواع حامل‌های انرژی باشیم. ابزارهایی که ریسک‌های بالایی دارند مانند قراردادهای آتی در بازار سرمایه ایران خیلی جا نیفتاده‌اند ضمن آنکه هم ما و هم سایر ارکان باید در توسعه تکنولوژی برای رونق بخشی به این معاملات اقدام کنیم. در پایان انتظار ما از راه اندازی این بازار موفقیت زود هنگام آن نیست و به صورت گام به گام در حال حرکت هستیم تا معاملات به حجم قابل قبولی برسد.
بازار خارج از بورس (OTC)
بازار خارج از بورس یا Over The Counter market، بازاری غیرمتمرکز است که در آن فعالان بازار سهام، کالاها، ارزها یا سایر ابزارها را مستقیماً بین دو طرف و بدون صرافی یا کارگزار مرکزی معامله می‌کنند. بازارهای فرابورس مکان فیزیکی ندارند و تجارت به صورت الکترونیکی انجام می‌شود، این بسیار متفاوت از سیستم بازار حراج است. به دلیل مقررات سخت، برقراری برخی الزامات دشوار در پذیرش و عدم توانایی برآوردن سلایق تمامی سرمایه‌گذاران از سوی بورس، بازارهای خارج از بورس با استقبال روز افزونی از جانب سرمایه‌گذاران و بنگاه‌های اقتصادی و مالی رو به رو شدند.
گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار، تنوع ابزارهای مالی و تعدد خدمات‌دهندگان بازار، نیاز به بازارهایی با تنوع و انعطاف‌پذیری بیشتر را در بازار خارج از بورس نمایان می‌کند. در کنار بازارهای نظام یافته همانند بورس، بازار خارج از بورس نقش به سزایی در تسهیل مبادلات اوراق بهادار و جذب سرمایه دارد. امکانات الکترونیکی، انجام این معاملات را در هر ساعتی از شبانه روز میسر ساخته است؛ به دلیل فقدان ضوابط محدودکننده در این بازار، شرکت‌ها و موسساتی که بر عرضه اوراق بهادار خود مبادرت می‌ورزند، بسیار بیشتر از بازار بورس است. معاملات بازار خارج از بورس با ریسک زیادی همراه است؛ البته افراد از این ریسک زیاد استقبال می‌کنند، زیرا در قبال آن سود احتمالی زیادی نیز وجود خواهد داشت.
در دنیا سه نوع بازار خارج از بورس وجود دارد:
بازار معاملاتی سنتی: در این بازار معامله‌گران قیمت‌های خود را پیشنهاد می‌دهند و قیمت قابل اجرا از طریق تلفن و یا سایت‌های اینترنتی اعلام می‌گردد. این‌گونه معاملات، معامله دو طرفه نامیده می‌شود، چرا که دو طرف معامله از قیمتی که در یک مقطع زمانی توسط تلفن ارائه می‌شود، مطلع می‌گردند.
بازار معاملاتی الکترونیکی: این بازار از استاندارد کمتری برخوردار می‌باشد و فاقد قرارداد از پیش تعیین شده و معاملات مشتقه شفاف است.
بازار معاملاتی بهینه: بازار این‌گونه معاملات ترکیبی از دو بازار سنتی و الکتریکی است و معامله‌گران براساس آنها به معاملات الکترونیکی می‌پردازند. معامله‌گران قیمت خرید و فروش خود را به اطلاع سرمایه‌گذاران بازار می‌رسانند. معامله‌گر در این معامله به عنوان طرف معامله در هر قرارداد عمل می‌کند و نصف ریسک اعتباری (نوسانات منفی در قیمت) در بازار را متحمل می‌شود.
تفاوت‌های بورس و فرابورس
تفاوت بین بازار بورس و فرابورس بسیار مشهود است :
1) بورس یک نهاد یا سازمان معاملاتی است که بستری را برای خرید و فروش اوراق بهادار شرکت‌های تجاری فراهم می‌کند. فرابورس یک بازار معاملاتی غیر متمرکز محسوب می‌شود که معامله‌گران در آن از طریق شبکه‌های ارتباطی مختلف نظیر اینترنت و تلفن با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.
2) قیمت اوراق بهادار در بازار فرابورس توسط معامله‌گران تعیین می‌شود، اما قیمت اوراق بهادار در بورس از طریق نیروی عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.
3) شرکت‌های کوچک که نمی‌توانند الزامات ورود به بورس را برآورده کنند، معمولاً دارایی خود را وارد بازار فرابورس می‌کنند. اما کمپانی‌های تجاری بزرگ برای خرید و فروش سهام خود، از طریق بورس اقدام می‌کنند.
4) بورس دارای یک مکان فیزیکی است و معاملات در آن بر اساس روش مناقصه‌ای انجام می‌پذیرد؛ فرابورس عموماً مبتنی بر تماس‌های تلفنی و اینترنت اداره می‌شود.
5) ساعت کاری در بورس مشخص است، در صورتی که امکان معامله در بازار فرابورس در هر زمانی امکان‌پذیر است.
6) شفافیت مالی سهام شرکت در بازار بورس بیشتر از فرابورس است.
7) در بازار بورس فقط آن اوراق بهاداری که از نظر کیفیت و کمیت در حد استاندارد قرار دارند، معامله خواهند شد، اما قراردادهای معاملاتی در فرابورس بر اساس الزامات مورد نیاز معامله‌گران تنظیم می‌شوند.
مزایا و معایب استفاده از معاملات بازار خارج از بورس
- شرکت‌های کوچک به علت آن که در لیست استاندارد بورس قرار ندارند، شرایط لازم برای سرمایه‌گذاری‌های بزرگ را ندارند. یکی از مزایایی که بازار معاملات خارج از بورس ایجاد می‌کند، فراهم کردن بستر معاملاتی برای این شرکت‌های کوچک با نقدینگی کم است.
- روش معاملاتی مقرون به صرفه و اقتصادی، از جمله عواملی است که شرکت‌ها را به انجام معاملات در این بازار علاقه‌مند می‌کند.
- عمومی بودن این معاملات، باعث نگرانی کمتر سرمایه‌گذاران می‌شود.
- فروشندگان متناسب با بودجه و استراتژی خود، می‌توانند در عرضه اولیه و ثانویه سهام، فعالیت کنند.
- معاملات در این نوع بازارها، به سرمایه‌گذاران آزادی بیشتری برای انتخاب معاملات، مانند شرکت در بازارهای اولیه و ثانویه می‌دهند.
- سیستم معاملات OTC یک سیستم تجاری شفاف و بدون مشکل می‌باشد.
- ارتباط نزدیک بین دو گروه سرمایه‌گذار و فروشنده وجود دارد، به این صورت که اطلاعات موجود در بازار به صورت مستقیم و در زمان کمتری بین گروه در جریان است.
- بازار خارج از بورس بدون تمرکز است و نمی‌توان تمرکز آن را در یک نقطه دید. معاملات بازار OTC به صورت الکترونیکی و مستقیم بین دو طرف معامله صورت می‌گیرد.
- برای سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها، بازارهای خارج از بورس کارایی بیشتری در مقایسه با بازارهای متداول بورس دارند.
- سرمایه‌گذار و فروشنده به راحتی می‌توانند در معاملات بزرگ شرکت کنند و نیاز به گذراندن دوره آموزشی یا کتاب و غیره ندارند.
ضرورت تشکیل بازارهای خارج از بورس
دلایل زیادی برای ضرورت تشکیل بازارهای خارج از بورس وجود دارد:
1) بازار خارج از بورس به صورت گسترده در سایر کشورها انجام می‌شود و ظرف مناسبی برای به‌کارگیری ابزارهای مالی است، ولی در ایران این امکانات به خوبی موجود نیست.
2) تشکیل این بازارها برای توسعه بازار مالی و رشد اقتصادی لازم است.
3) امکان معامله سایر اوراق بهادار و انعطاف‌پذیری هزینه معاملات در بازارهای خارج از بورس در مقایسه با بورس وجود دارد.
4) معایب بازار ثانویه مقررات سخت و دست و پاگیر، برقراری الزامات پذیرشی دشوار از سوی بورس و انعطاف‌پذیری بازار خارج از بورس در این زمینه، محبوبیت بیشتری را برای این بازار به ارمغان داشته است.
5) عدم انعطاف‌پذیری بورس در برآورده نمودن تمامی نیازها و سلایق سرمایه‌گذاران وجود دارد.
6) لزوم سامان‌دهی و نظارت بازارهای خارج از بورس که به صورت غیررسمی و غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند.
7) بحران سرمایه‌گذاری در بازار اولیه کاهش می‌یابد.
8) روند ایجاد زیرساخت‌های لازم برای دستیابی به بازارهای الکترونیکی تسریع می‌یابد.
9) ضرورت جذب سرمایه‌های سرگردان به سرمایه‌گذاری، کاهش تورم، اصلاح ساختار اقتصادی و غیره از دیگر دلایل تشکیل این بازارهاست.
دیدگاه شما