بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه

همه چیز درباره بازار مالی دو طرفه

آیا تا به‌حال در بازار ارز دیجیتال معامله کرده‌اید؟ اگر در این بازار معامله کرده باشید مطمئنا متوجه شده‌اید این بازار، یک بازار مالی دو طرفه است. بازار ارز دیجیتال فقط یک نمونه از انواع بازار مالی دو طرفه در جهان است که هم از رشد و هم از ریزش قیمت‌ها می‌توان سود به‌دست آورد.

در این مقاله به تفصیل درباره بازارهای یک طرفه، دو طرفه و مزایا و معایب آن صحبت کرده‌ایم.

تعریف جامع بازار یک‌طرفه

بازار یک‌طرفه به معنای بازاری است که تنها از صعود قیمت‌ها می‌توان سود کسب کرد. نمونه بارز آن بازار سهام ایران است که معامله‌گران فقط از رشد قیمت‌ها می‌توانند سود به‌دست بیاورند.

برای مثال شما سهام یک شرکت پتروشیمی را خریداری می‌کنید، اگر سهام این شرکت روند نزولی طی کند، شما به‌عنوان سهامدار با زیان روبه‌رو خواهید شد؛ در واقع تنها زمانی می‌توانید سود به‌دست آورید که سهام شرکت رشد کند.

معاملات در بازارهای یک‌طرفه پیچیدگی و دشواری خاصی ندارد؛ زیرا بسیار آشکار است که سهامداران با بالا رفتن قیمت سود می‌کنند و با پایین آمدن قیمت زیان می‌بینند.

در بازارهای یک‌طرفه فقط باید به‌دنبال فرصت‌های خرید باشید تا بتوانید سود کنید.

معایب بازار یک‌طرفه

بازار یک‌طرفه در کنار سادگی که دارد با معایبی نیز همراه است که در این بخش به توضیح هر یک از معایب بازار یک‌طرفه می‌پردازیم.

ریسک نقدشوندگی در بازار یک‌طرفه

یکی از معایب مهم بازارهای یک‌طرفه ریسک بالای نقدشوندگی در این بازار است؛ به این طریق که معامله‌گران بازار یک‌طرفه تنها زمانی راغب به انجام معامله هستند که بدانند افزایش قیمتی برای سهام در پیش‌ است. به همین دلیل معامله‌گران در بازارهای نزولی رغبتی به انجام معامله ندارد.

دوره‌ای بودن بازار سرمایه

به‌دلیل یک‌طرفه بودن بازار سرمایه، معامله‌گران فقط زمانی از بازار سود کسب می‌کنند که بازار صعودی باشد. به همین دلیل سهامداران و معامله‌گران در زمان‌های صعودی بودن شاخص وارد بازار می‌شوند و در زمان‌های دیگر بازار سرمایه رونق آن‌چنانی ندارد.

عدم کارایی ابزار تحلیل تکنیکال

به‌دلیل یک‌طرفه بودن بازار سرمایه و تمایل بالای معامله‌گران به صعودی بودن شاخص، تحلیل تکنیکال ابزار کاربردی برای تحلیل روند بازار نیست.

زمان‌بر شدن دوران رکود بورس

به‌دلیل فضای تورمی ایران در زمان رکود، سهامداران تمایلی به فروش سهام خود با زیان ندارند. به همین دلیل سهام خود را بلندمدت نگه‌می‌دارند تا دوباره روند صعودی بازار شروع شود.

وجود حباب در دوران رونق بازار سرمایه

یکی از معایب یک‌طرفه بودن بازار سرمایه وجود حباب در دوران رونق بازار است. به‌دلیل یک‌طرفه بودن بازار افزایش قیمت‌ها به‌صورت چند برابری رخ داده و بعضی از سهم‌ها دچار حباب‌های قیمتی سنگین می‌شوند.

تعریف جامع بازار مالی دو طرفه

بازار مالی دو طرفه کمی پیچیده‌تر از بازار مالی یک‌طرفه است. در بازارهای دوطرفه معامله‌گران می‌توانند هم از افزایش و هم از کاهش قیمت سهام سود ببرند.

در بازار مالی دو طرفه نیازی نیست که شما برای کسب سود به‌دنبال سهام صعودی و رو به رشد باشید، بلکه با معامله در سهم‌های نزولی هم می‌توانید سود به‌دست آورید.

نحوه معامله در بازار مالی دو طرفه

در یک بازار مالی دو طرفه معامله به این شکل است که معامله‌گر برای سهامی خاص انتظار افت قیمت دارد، پس به‌صورت استقراضی فروش انجام می‌دهند و از افت قیمت در روزهای آینده سود کسب می‌کنند.

حال سوال این است؛ فروش استقراضی چیست؟

فروش استقراضی یعنی معامله‌گری انتظار کاهش قیمت سهام ایران خودرو را دارد؛ بنابراین مقداری از سهام این شرکت را از کارگزاری قرض گرفته و به فروش می‌رساند. البته تمام ماجرا به این قرض گرفتن و فروختن ختم نمی‌شود؛ بلکه معامله‌گر متعهد می‌شود در آینده همان مقدار از سهام شرکت را خریده و قرض خود را ادا کند.

البته در بیشتر بازارهای مالی، تاریخی برای عمل به قرارداد وجود ندارد ولی در بازار آتی ایران معامله‌گر متعهد به اجرای قرارداد در زمان مشخصی است.

آشنایی با اصطلاحات بازار مالی دو طرفه

در بازار مالی دو طرفه، 2 اصطلاح رایج وجود دارد که به توضیح هر یک از آن‌ها می‌پردازیم:

۱. Short :

در بازار دو طرفه اگر معامله‌گری در موقعیت فروش وارد معامله شود به آن Short می‌گویند. در این حالت معامله‌گر از این نوع سهم قبلا نداشته و صرفا یک موقعیت معامله فروش باز کرده است. در حالت Short فروش استقراضی رخ می‌دهد.

۲. Long :

در حالت Long معامله‌گر در موقعیت خرید قرار گرفته و یک معامله خرید باز می‌کند. در این حالت سهام یا کالایی خرید می‌شود و اختیار فروش آن در دست معامله‌گر قرار می‌گیرد.

مزایای بازار مالی دو طرفه

بازار دو طرفه جزو بازارهای مالی بسیار جذاب است و مزایای بسیاری هم برای معامله‌گران دارد. از جمله مزایا به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

امکان کسب بازدهی در موقعیت نزولی بازار

در بازار مالی دو طرفه معامله‌گران حتی در زمان نزولی بودن وضعیت بازار نیز می‌توانند به‌راحتی سود کسب کنند.

کارآمدی تحلیل تکنیکال

در بازار مالی دو طرفه تحلیل تکنیکال یکی از ابزارهای پرکاربرد است که به کمک آن می‌توان آینده بازار را پیش‌بینی کرد.

جلوگیری از ایجاد تورم در قیمت سهام

به‌دلیل دوطرفه بودن بازار و امکان کسب سود از نزول و صعود بازار در بازارهای دو طرفه شاهد حباب قیمتی نیستیم.

افزایش قدرت نقدشوندگی بازار

در بازارهای دو طرفه معامله‌گران در هر حالتی می‌توانند سود کسب کنند، پس در بازارهای دو طرفه مشکلی برای تامین نقدینگی معامله‌گران وجود ندارد.

بازار مالی دو طرفه در ایران

بازار سهام ایران بازار یک‌طرفه است که فقط در جهت خرید و صعود می‌توان در آن معامله کرد. اما در سال‌های اخیر در بازار بورس کالا تلاش‌هایی برای راه‌اندازی بازار دوطرفه شد که بازار معاملات آتی بورس کالا و بازار اختیار سهام جزو بازارهای مالی دو طرفه ایران هستند.

این بازارها به‌دلیل عمق کم و عدم شناخت فعالین بازار کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.

بازار دوطرفه چیست و مزایای آن کدامند؟

بازار دو طرفه به بازاری گفته می‌شود که سهامداران آن زمانی که انتظار اصلاح یا افت قیمتی یک سهم را دارند می‌توانند فروش استقراضی انجام دهند؛ یعنی بدون اینکه سهمی داشته باشند می‌توانند آن را به فروش برسانند و متعهد شوند که در زمانی مشخص در آینده سهم آن شرکت را خریده و به قرارداد عمل کنند. به عنوان مثال: فرض کنید قیمت یک خودرو ۲۰۰ میلیون تومان است و شما پیش‌بینی می‌کنید قیمت این خودرو در آینده کاهش خواهد یافت و به ۶۰ میلیون تومان خواهد رسید. در شرایط عادی شما امکان کسب سود از این پیش‌بینی نخواهید داشت؛ اما در قالب فروش استقراضی و بازار دوطرفه می‌توانید این خودرو را بدون اینکه ابتدا آن را بخرید طبق قراردادی آن به فروش برسانید و متعهد شوید که در آینده خودرو را تحویل دهید. حال اگر قیمت خودرو نزولی شود و به ۶۰ میلیون تومان برسد شما می‌توانید با خرید خودرو در بازار به قیمت ۶۰ میلیون تومان و تحویل آن طبق قرارداد، مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان از خریدار دریافت کنید و ۷۰% بازدهی کسب کنید. علاوه بر کسب بازدهی مزایای دیگری نیز برای بازارهای دوطرفه می‌توان برشمرد. در واقع در بازارها یا بورس‌های جهانی، یک ابزار یا روش سرمایه‌گذاری تحت عنوان فروش استقراضی (Short Selling) وجود دارد که می‌توان از نزول قیمت سهام سود کرد. حال این حالت را با بازار یک طرفه مقایسه کنید:

فرض کنید شما سهام شرکت فولاد را به قیمت ۲۰۰۸۰ تومان خریداری کرده باشید، حال اگر قیمت سهام افزایش پیدا کند شما هم به سود خواهید رسید و در صورت کاهش قیمت کمتر از مبلغ خریداری شده شما وارد زیان می‌شوید. پس در بازارهای یک طرفه شما باید سهام را ارزان بخرید و بعد گران بفروشید تا سود بدست آورید. اما در بازار دو طرفه هم می توان از افزایش قیمت در هنگام خرید یک سهام هم هنگام کاهش قیمت در زمان فروش سهام، سود کسب کنید. فعالان قدیمی بورس که دوران رکود بازار را چشیده اند، بیشتر می توانند به مزایای بازار دو طرفه واقف باشند.

بازار یک طرفه و معایب آن

بازار یک طرفه بازاری‌ست که فعالان آن بازار تنها در زمان رشد قیمت‌ها امکان کسب بازده از آن بازار دارند و در ریزش قیمت‌ها در بهترین حالت ممکن می‌توانند به موقع شناسایی سود کنند و متحمل زیان نشوند.

در بازارهای یک طرفه فعالان بازار با سختی‌ها و مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند. از جمله:

۱- زمان‌بر شدن دوران رکود بورس

در بازار یک طرفه مانند بورس ایران به دلیل فضای تورمی، سهامداران علاقه‌ای به فروش دارایی خود با زیان ندارند و حاضرند مدت‌ها سهام را نگهداری کنند تا سرانجام با افزایش قیمت سهام از زیان خارج شوند. این مسئله باعث می‌شود تا از لحاظ نموداری شیب رشد قیمت‌ها و اصلاح قیمت‌ها متفاوت باشد و همین مسئله کارایی برخی ابزار تحلیل تکنیکال را در بورس ایران به صفر می‌رساند.

۲- گذری شدن بازار سرمایه

بسیاری از افراد عادی جامعه در امواج صعودی بورس وارد این بازار ‌می‌شوند و در رشد بازار سود خوبی نصیبشان می‌شود. زمانی که بورس وارد فاز رکودی خود می‌شود این افراد که فرصتی برای کسب بازده از بورس در دوران رکود پیدا نمی‌کنند از بورس خارج شده و به سایر بازارها کوچ می‌کنند. حال اگر فرصتی در بازارنزولی برای کسب سود در بورس وجود داشته باشد احتمالاً مدت ماندگاری افراد در بورس و فعالیتشان دراین بازار از چند ماه به چندین سال خواهد رسید.

۳- ریسک نقدشوندگی

یکی دیگر از مصائب یک طرفه بودن بازار بورس بحث نقدشوندگی این بازار در دوران رکود است. سرمایه‌گذاران کلان و بزرگ در دوران رکود بورس به سختی می‌توانند کل سهام خود را نقد کرده و تغییر رویکرد سرمایه‌گذاری بدهند؛ به همین دلیل، یکی از عوامل اصلی که پول‌های درشت به سمت بورس وارد نمی‌شوند همین ترس از دوران رکود احتمالی است که قابلیت نقدشوندگی سرمایه‌ زیر سوال می‌رود.

۴- حباب در دوران رونق

دوران رونق بورس همواره با بازدهی‌‌های خوبی همراه بوده است. رشد نقدینگی در سطح جامعه و سرازیر شدن آن به سمت بازار بورس با توجه به عمق پایین این بازار منجر به رشدهای چند برابری درقیمت برخی سهام بازار می‌شود. بازار یک طرفه باعث می‌شود تا به تعادل رسیدن بازار به تاخیر افتاده و برخی سهام در بازاربورس دچار حباب‌های سنگین شود. در چنین شرایطی تحلیل نقشی کم‌رنگ‌تر به خود گرفته و سهام مختلف صرفاً بخاطر ورود نقدینگی رشد قیمتی را تجربه می‌کنند نه ارزش ذاتی. اما دغدغه بازار یک طرفه تنها به ایران نیست و ازدهه‌های گذشته کشورهای مختلف دنیا سعی در برطرف کردن این مسئله و حرکت به سمت بازارهای دوطرفه داشته‌اند؛ بطوری که در حال حاضر ایران از جمله معدود کشورهایی‌ست که بازار بورس آن یک طرفه است.

مزایای بازار دوطرفه

مزایای زیادی در قبال فراهم کردن بستر بازار دوطرفه نصیب بازار بورس و فعالان آن خواهد شد که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

1. امکان کسب بازدهی در ریزش بازارها
2. پررنگ شدن نقش تحلیل در تصمیمات سرمایه‌گذاری
3. جلوگیری از ایجاد حباب در بازار بورس و سهام شرکت‌های مختلف
4. کارا شدن ابزار تحلیل تکنیکال و استفاده از ابزارهای کمکی که در دنیا استفاده می‌شود.
5. افزایش شدید نقدشوندگی در بورس

در حال حاضر، در بازار مشتقات شاهد بازار دوطرفه هستیم. بازار معاملات آتی بورس کالا و بازار اختیار سهام و کالا دو بازاری است که فرآیند دوطرفه سازی بازار کامل پیاده شده است اما به دلیل عمق کم این بازارها و عدم شناخت فعالان حوزه سرمایه‌گذاری، چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند. البته با با اتخاذ تصمیمات دقیق تر، پیروی از قوانین و استانداردهای مربوطه و ایجاد بسترهای آموزشی و فرهنگ‌سازی، بازار دو طرفه می‌تواند جایگاه خود را میان سهامداران پیدا کند.

فروش تعهدی چیست؟

با وجود تلاش‌های انجام شده برای ارتقا کارایی بورس ایران در مقایسه با بورس‌های جهانی، جای خالی برخی ابزارها به شدت احساس شده است. یکی از این ابزارها «دو طرفه بودن بازار» است. به این معنا که معامله‌گر بتواند از افت قیمت‌ سهام نیز سودآوری داشته باشد. بدین صورت که معامله‌گر با پیش‌بینی کاهش قیمت یک سهم آنرا به صورت استقراضی فروخته و سپس پس از کاهش قیمت مدنظر سهم را بازخرید کرده و از اختلاف قیمت آن سود می‌برد. در مدل استقراضی، رابطه میان فروشنده و مالک اوراق بهادار به شکل استقراض تعریف می‌شود. بدین صورت که فروشنده با قرض کردن اوراق بهادار از مالک و پرداخت بهره از پیش‌توافق شده، به فروش اوراق بهادار در بازار و پیاده‌سازی استراتژی معاملاتی خود اقدام می‌کند. البته با توجه به وجود اشکالات شرعی در این روش معاملاتی به دلیل پرداخت بهره مشخص، راهکار جایگزینی در قالب عقد وکالت تعریف شده است که بر اساس آن متقاضی به وکالت از مالک اوراق بهادار را فروخته و باید در زمانی مشخص به درخواست مالک یا تشخیص خود اوراق بهادار فروخته شده را بازخرید کند.

تبعات فروش تعهدی چیست؟

یکی از مهمترین مزایای فروش تعهدی افزایش تحلیل در بورس خواهد بود. در فروش تعهدی سرمایه‌گذار انتظار دارد قیمت یک سهم در یک بازه زمانی مشخص کاهش پیدا کند بنابراین با هدف کسب سود از این کاهش قیمت، به فروش سهم تحت مالکیت شخص دیگری اقدام کرده و با کاهش قیمت و بازخرید آن، از تفاوت قیمت فروش و بازخرید سود می‌کند. در واقع دوطرفه شدن بازار موجب ایجاد فضای تحلیل در بورس شده و مانع از افزایش حباب قیمتی در سهام می‌شود. این موضوع می‌تواند موجب کنترل هیجان کاذب در بورس شده و به رونق پایدار بورس کمک کند. ایجاد بازار دو طرفه در بورس همچنین می‌تواند منجر به افزایش نقدشوندگی و در نهایت کارایی بازار سهام شده و عرضه و تقاضا متعادل شود. همچنین به معامله‌گران حرفه‌ای بازار این امکان را می‌دهد تا از نتایج ارزیابی‌های خود در روندهای صعودی و نزولی بورس استفاده کنند و جایگاه تحلیل در بازار سهام ارتقا پیدا می‌کند. از سوی دیگر در زمان رکود یا ریزش‌های سنگین بورس اگر محدودیتی ایجاد نشود می‌تواند شدت سقوط قیمت‌ها را افزایش دهد و امکان دستکاری قیمت‌ها بیشتر می‌شود. به همین منظور باید نظارت کامل و کنترل‌های لازم از سوی نهاد ناظر و سازمان بورس صورت گیرد.

بازار دو طرفه چیست؟

بازارهای مالی همواره به دنبال جذب سرمایه و سرمایه‌گذاران بیشتری هستند. ابزارهای مختلفی که به بازار معرفی می‌شود، برای دستیابی به این هدف است. در بازارهای سنتی افراد با پرداخت پول و دریافت کالا معلاملات خود را انجام می‌دادند. در بازارهای مالی و بورس نیز افراد با خرید سهام، اوراق بهادار یا کالا و پرداخت قیمت آن‌ها در صورت افزایش قیمت سود کسب کرده و در صورت کاهش قیمت ضرر می‌کردند .اما حالتی وجود دارد که بتوان تنها با پیش‌بینی قیمت در آینده نیز سود کسب کرد. این نوع از معاملات در بازار دوطرفه انجام پذیر است. زیر بنای اولیه بازار دوطرفه بر یک اصل استوار است؛ اصلی که بر مبنای آن می‌توانیم بدون داشتن هیچ‌گونه سهم یا کالای فیزیکی، اقدام به فروش سهام کنیم. در بازار دوطرفه می‌توانیم سهام یا کالایی را بفروشیم و متعهد ‌شویم در آینده آن سهام یا کالا را خریده و به تعهد خود در قبال خریدار عمل کنیم. برای معامله در بازار دوطرفه ابزاری به عنوان فروش تعهدی وجود دارد. در این نوشتار در خصوص بازار دوطرفه توضیح خواهیم داد.

بازار معاملات دو طرفه چیست؟

بر مبنای یک مدل دسته‌بندی، بازارهای مالی به دو دسته بازار یک طرفه و بازار دوطرفه تقسیم می‌شوند. بازار یک طرفه بازاری است که در آن معامله‌گران با بررسی شرایط بازار اقدام به خرید سهام کرده و در زمانی که قیمت همان سهام افزایش یابد، اقدام به فروش می‌کنند. در چنین بازاری معامله‌گران به صورت مستقیم اختیار سهام خود را برعهده داشته و هر زمان که بخواهند می‌توانند نسبت به خرید یا فروش آن اقدام کنند. اما در بازار دوطرفه شرایط کمی متفاوت است. در این بازار امکان فروش سهامی که آن‌ها را در مالکیت خود نداریم، وجود دارد. بدین ترتیب بدون داشتن سهام یا کالایی می‌توان سود کسب کرد.

به عنوان مثال قیمت سهم شرکتی در بازار بورس در حال حاضر 5،000 ریال قیمت دارد و فرد معامله‌گر پیش‌بینی می‌کند قیمت این سهام تا 3 ماه دیگر به 3،000 ریال کاهش یابد و بر مبنای همین پیش‌بینی سهام مذکور را به فروش می‌رساند و تعهد می‌کند تا سه ماه دیگر این تعداد سهم را در اختیار مالک اصلی آن قرار دهد. فروشند متعهد وظیفه دارد تا 3 ماه دیگر این سهام را خریده و در اختیار مالک قرار دهد و اگر در این مدت قیمت سهام شرکت مذکور کاهش پیدا کند، او توانسته کسب سود کند. در واقع در شرایطی که بازار در حالت نزولی قرار دارد او کسب سود کرده است.

در بازار دوطرفه معامله‌گران با بررسی روند بازار، کاهش یافتن قیمت برخی سهام را پیش‌بینی می‌کنند و بر مبنای همین پیش‌بینی، سهام مذکور را با قیمت حال حاضر به فروش می‌رسانند و تعهد می‌کنند در زمان مذکور همان سهام را در اختیار مالک سهم قرار دهند.

حال اگر معامله‌گری که در بازار دوطرفه فعالیت دارد، توانسته باشد کاهش قیمت سهم را به درستی پیش‌بینی کند، در زمان مذکور همان سهم را به قیمت پایین‌تر خریده و در اختیار مالک سهم قرار می‌دهد. اما در صورتی که در مثال بالا قیمت سهم به 7،000 ریال برسد، فروشنده متحمل ضرر خواهد شد.

معایب بازار یک طرفه

هر بازاری معایب و مزایای خود را دارد. اگر بخواهیم معایب بازار یک طرفه در مقابل بازار دوطرفه را نشان دهیم باید به 2 گزینه اشاره کنیم:

1. حضور مقطعی سرمایه‌گذاران: در بازار یک طرفه با توجه به اخبار و حواشی اثرگذار در بازار، ممکن است بازار برای مدت زمانی صعودی باشد و همین زمان صعودی سبب همراهی قشر عظیمی از سرمایه‌گذاران شود. سرمایه‌گذارانی که پس از کسب سود، بازار را در شرایط نزولی رها کرده و توجهی به آن نخواهند داشت.
2. رکود و ریسک نقد شوندگی: بازارهای اقتصادی از عوامل مختلفی همچون رکود و تورم اثر مستقیم می‌گیرند. در شرایطی که بازار در حالت تورمی و رکود قرار دارد استقبال سرمایه‌گذاران به بازار سرمایه کمتر شده که همین موضوع سبب می‌شود سهام موجود در بورس فروخته نشده و امکان نقدشوندگی نداشته باشند. در چنین شرایطی سرمایه‌گذارانی که به پول خود نیاز دارند امکان فروش سهام خود را ندارند.

مزایای بازار دوطرفه

ممکن است این سؤال پیش بیاید چرا باید از میان بازارها، بازار دوطرفه را انتخاب کنیم. در پاسخ باید گفت:

1. افزایش عمق معاملات: در بازارهای دوطرفه چون بر مبنای تحلیل و ارزیابی معاملات صورت می‌گیرد، بازار عمق بیشتری داشته و با تأمل بیشتری نسبت به خرید یا فروش سهام تصمیم‌گیری می‌شود.
2. امکان کسب سود در شرایط نزولی: با توجه به سازوکاری که مطرح شد این بازار این امکان را فراهم می‌کند تا معامله‌گران در شرایط نزولی بازار نیز کسب سود کنند.
3. افزایش درصد نقدشوندگی: با توجه به تعهدات از پیش تعیین شده در این بازار، خریدار و فروشنده به وظایف خود آگاه بوده و متعهد به اجرای آن هستند که همین موضوع سبب نقدشوندگی سهام در زمان تعیین شده می‌شود.

فروش استقراضی یا فروش تعهدی چیست؟

همانطور که متوجه شدیم در بازارهای دوطرفه امکان فروش سهام وجود دارد. امکان فروشی که آن را در بازارهای جهانی فروش استقراضی و در ایران فروش تعهدی می‌خوانند. در بازارهای مالی دنیا یک سرمایه‌گذار می‌تواند از یک کارگزاری، سهمی را قرض گرفته و فروخته و آن سهم را بعداً پس دهد اما از آنجا که در بازار سرمایه ایران قانون آن است که مالک یک دارایی می‌تواند بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه آن را به فروش برساند، فروش تعهدی مورد توجه قرار دارد. بر مبنای فروش تعهدی مالک سهام می‌تواند وکالت فروش سهام خود را در اختیار متقاضی فروش تعهدی قرار دهد. مالک و متقاضی می‌توانند به کمک‌کارگزاری‌ها معاملات فروش تعهدی را داشته باشند. به این منظور کافی است با امضا کردن قرارداد بین مشتری و کارگزار، دسترسی خود را در سامانه آنلاین فعال کنند.

در خصوص مزایای معاملات فروش تعهدی برای مالکان و متقاضیان باید گفت، بسیاری از افراد سهامی را خریده و قصد انجام معامله با آن در مدت زمان طولانی را ندارد؛ در این مدت دارندگان سهم می‌توانند سهامشان را در اختیار متقاضیان فروش تعهدی قرار دهند تا متقاضیان فروش تعهدی، سهم قرض گرفته شده از مالک را به وکالت از او در بازار به فروش بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه رسانند. در راستای این قرارداد متقاضی فروش تعهدی، وجهی را در اختیار صاحب اصلی سهام قرار می‌دهد. بر این مبنا صاحب سهام از فروش تعهدی خود سود کسب کرده است و متقاضی فروش تعهدی نیز ممکن است در بلندمدت کسب سود کند.

مالک اصلی سهام، پولی را که از متقاضیان فروش تعهدی دریافت می‌کند می‌تواند به‌ صورت سپرده بانکی یا در صندوق‌های قابل معامله با درآمد ثابت، سرمایه‌گذاری کند و کسب سود کند. متقاضی فروش تعهدی نیز در آینده امکان کسب سود را خواهد داشت؛ این متقاضی در آینده می‌تواند سهامی را که به وکالت از مالک فروخته به قیمت پایین‌تری خریده و در اختیار مالک سهام قرار دهد؛ متقاضی فروش تعهدی در ابتدا مبلغی را به عنوان وجه تضمین پرداخت کرده و در ادامه به واسطه اختلاف موجود در قیمت فروش و خرید منتفع خواهد شد. افرادی که دارای کد بورسی هستند می‌توانند از طریق سامانه معاملات کارگزاری اقدام به فروش تعهدی کنند. به این منظور کافیست مالک و متقاضی فروش تعهدی قرارداد فروش تعهدی را امضا کنند.

سازوکار فروش تعهدی

این نوع از فروش قاعده‌های خاص خود را دارد که باید هنگام معامله به آن‌ها توجه شود. معاملات بازار دوطرفه به صورت وکالتی و بر مبنای توافق طرفین صورت می‌گیرد. در این معاملات وجهی به عنوان وجه تضمین اجرای معامله توسط اتاق پایاپای دریافت می‌شود و هزینه‌های اجرای معامله از جمله کارمزد و مالیات بر عهده خریدار است. مالک سهام و متقاضی فروش تعهدی برای اجرای فروش تعهدی موظف به اجرای مراحلی هستند که در ادامه به آن اشاره می‌شود.

• وظایف مالک سهام در فروش تعهدی

1. مالک باید در سامانه تأمین، نام نماد و حداکثر تعداد سهامی که می‌خواهد در اختیار متقاضیان قرار دهد، ثبت کند.
2. مالک موظف است دوره تنفس تعیین کند؛ مالک در دوره تنفس حق ندارد درخواست تسویه نهایی فروش تعهدی را صادر کند.
3. مالک شیوه سرمایه‌گذاری وجوه حاصل از فروش تعهدی خود را در سپرده بانکی یا صندوق‌های قابل معامله تعیین می‌کند.
4. مالک با تعیین نرخ تشویقی، بخشی از سود حاصل از مرحله 3 را در اختیار متقاضی فروش تعهدی قرار می‌دهد.

• وظایف متقاضی فروش تعهدی

1. وجه تضمین: متقاضی باید با واریز بخشی از مبلغ قرارداد در حساب عملیاتی خود، به سرانجام رساندن بند قراردادی خود را تضمین کند.
2. بازخرید سهام: بر مبنای توافقات صورت گرفته با مالک، متقاضی موظف است سهام مالک را طی مهلت تعیین‌شده، خریداری و به مالک بازگرداند. در صورتی که متقاضی اقدام به بازگرداندن سهام نکند کارگزاری با برداشت وجه از حساب متقاضی، اقدام به خرید سهام برای مالک می‌کند.
3. پرداخت کارمزد معاملات فروش تعهدی: این کارمزد همانند کارمزد خرید و فروش سهام است و توسط متقاضی فروش تعهدی پرداخت می‌شود.

با توجه به امکان سود بردن در بازار دوطرفه در شرایط نزولی، بسیاری از افراد در دنیا علاقه دارند در این بازار فعالیت داشته و کسب سود کنند.

بازار دوطرفه را باید مختص آن دسته از سهامدارانی دانست که انتظار اصلاح یا افت قیمتی یک سهم را دارند؛ سهامدارانی که تنها با پرداخت وجه تضمین سهام، امکان سودگیری از آن را می‌توانند داشته باشند. با وجود همه مزایای بازارهای دوطرفه این بازار تاکنون به صورت گسترده در ایران مورد توجه قرار نگرفته است.

به طور کلی دومارکت(بازار)وجود دارد: بازارهای یک طرفه و بازارهای دو طرفه:

مانند بازار بورس تهران،در این بازار سهامی را خریداری کرده و با گذشت زمان سهام خریداری شده را با سود یا ضرر می فروشند. در بازارهای دو طرفه: مانند بازار آتی سکه در ایران یا بازارهای جهانی که در آن می توان علاوه بر خرید، فروش را نیز انجام داد(فروش سهمی که از قبل نداشته اید) وبا کاهش قیمت نیز وارد سود شوید.

با خرید سهام در بازارهای یک طرفه با رشد آن سهم وارد سود خواهید شد و اگر آن سهم کاهش پیدا کند شما نیز ضرر می کنید این کل داستان بازارهای یک طرفه هست که شما صرفا فقط با افزایش سهام می توانید سود کنید .

درواقع معامله گر فقط در سهام های صعودی (گاوی) سود کنند. وباید منتظر بماند برای خرید در یک قیمت مناسب تا با افزایش آن سود کسب کنید.

نمودار سهام بانک ملت در بازار بورس تهران

بازارهای دوطرفه

در بازار های دو طرفه می توان هم از خرید سود کرد هم از فروش. در واقع سهام نداشته را میتوان فروخت. برای مثال: سهام شرکت اپل (اپل در بورس آمریکا که یک بازار دوطرفه هست قرار دارد)، افزایش پیدا می کند اما درواقع حباب قیمتی دارد لذا می توانید سهام این شرکت را بفروشید و در صورت کاهش قیمت آن سود ببرید. وبدین گونه است که بدون داشتن این سهام آن را میتوان فروخت. تصویر زیر نمودار قیمتی سهام بانک ملت در سالهای اخیر می باشد.

اگر بازار بورس تهران دوطرفه بود امکان سود در نزول قیمت سهم وجود داشت و با پایین آمدن سهام، با فروش آن ، واردسود دهی می شدید (بدون اینکه این سهام را از قبل داشته یا خریداری کرده باشید). ولی همانطور که در تصویر میبینید صرفا می توان از ریز موج های صعودی کوچک آن در طول مسیر نزول، سود برد،زیرا بازار یک طرفه است.

توجه داشته باشید زمانی که در بازار یکطرفه سهامی میخرید با افزایش آن سود میکنید و با افت آن سهم وارد ضرر میشوید. سود دهی در بازارهای دو طرفه هم اینگونه است که اگر سهامی را بفروشید و قیمت افت کند وار سود میشوید اما با بالا رفتن قیمت سهام وارد ضرر خواهید شد.

به نمودار سهام بانک ملت توجه کنید. علاوه بر اینکه می توانید این سهام را در قیمت موردنظر خریداری کنید و با صعود سهام واردسود شوید، می توانیداین سهام را بفروشید البته اگربا تدبیر و استدلال خود میدانید که است که این سهم حباب قیمتی دارد. درواقع اگر استدلال شما درست باشد و قیمت ها کاهش پیدا کرد شما سود میکنید. اما واضح است که اگر اشتباه کنید و قیمت سهام افزایش بیابد و شما در معامله فروش باشید دچار ضرر خواهید شد.

بازار دو طرفه چیست و بررسی جامع آن

اگر شما هم از دسته افرادی هستید که در طول زندگی خود تجارت و انجام معاملات را صرفا با روش مرسوم و سنتی آن انجام دادید، باید بدانید که هنوز مسائلی در بازارهای مالی نوین وجود دارد که ممکن است از آن آگاهی نداشته باشید. با پیشرفت بشر و حرکت به سمت صنعتی شدن بازارهای مالی همچون دیگر عوامل تاثیرگذار موجود در زندگی مردم با سرعت زیادی تکامل پیدا کرده و با جوانب دیگر مربوط همگام شده اند. برای رسیدن به این امر مهم مسلما نیاز بوده تا تغییرات اساسی در این عرصه به وجود بیاید. شاید اصل و قاعده تجارت تفاوت چندانی نکرده باشد ولی ابزارهایی که شما در اختیار دارید و می توانید از آن ها در بازارهای مالی استفاده کنید به نوعی دگرگون شده و تغییرات اساسی در آن شکل گرفته است. این را همه می دانیم تجارت و یا به زبان ساده تر، خرید و فروش همیشه یک اصل میانی داشته است. این اصل نشان دهنده این بوده است که شما به عنوان خریدار با پرداخت یک سرمایه که متعلق به شماست و ارزش متناسب با چیزی که از فروشنده دریافت می کنید دارد، وارد تجارت می شوید. حال شما می توانید از فروشنده یک کالا و جنس دریافت کنید و یا یک نوع از خدمات. اگر به شما بگوییم که این قاعده در طول زمان دستخوش یک سری از تغییرات شده شاید تعجب کنید. و یا این مسئله که تا به الان شما صرفا از افزایش قیمت کالا و یا خدمات بوده که می توانستید سود کسب کنید. باید گفت که دیگر این موضوع حقیقت ندارد. برای درک بهتر این مسئله باید به شما بازار دو طرفه را معرفی کنیم که به نوعی در تجارت نوین شکل می گیرد. اگر شما هم کنجکاو و علاقه مند به این موضوع هستید، حتما با ما همراه باشید.

جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد بازارهای مالی مقاله معرفی انواع دستورات خرید و فروش در بازارهای جهانی و تفاوت آنها را مطالعه بفرمائید.

اگر شما هم در بازار های معاملاتی مشغول کسب درآمد هستید،با ما در این ویدیو همراه باشید و ۵ راز (پله) موفقیت مستمر در معامله گری بازار های مالی را بدانید و به کار بگیرید.

بازار دو طرفه چیست؟

اگر بخواهیم در ابتدا به صورت خلاصه یک تعریف از بازار دو طرفه داشته باشیم می توانیم بگوییم در حالتی که شما بتوانید با فروش استقراضی یک کالا و یا یک نوع سرمایه که انتظار افت ارزش آن را دارید، به سود برسید در واقع شما در یک بازار بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه دو طرفه تجارت می کنید. شاید در ابتدا این مسئله برای شما نامفهوم و گنگ باشد ولی در ادامه کاملا آن را درک خواهید کرد. اینجا با یک مثال سعی می کنیم که یک تصویر واضح تر از بازار دو طرفه ترسیم کنیم. تصور کنید که ارزش فعلی یک خانه صد میلیون تومان است ولی شما به عنوان تحلیل گر انتظار دارید که در مدت نه چندان دور این قیمت افت پیدا کرده و به هفتاد میلیون تومان برسد. در اصل شما با اینکه از این موضوع مهم اطلاع دارید ولی صاحب این خانه و یا خانه ای مثل آن نیستید. در نگاه اول به نظر می رسد که شما نمی توانید از این موضوع کسب سود کنید زیرا که نه مالکیت آن را دارید و نه سرمایه ای برای خرید و فروش آن را در اختیار دارید. این جاست که بازار دو طرفه و فروش استقراضی به کمک شما می آید. در بازار دو طرفه شما قادر هستید که با عقد یک قرارداد این خانه را به فروش بگذارید و تعهد بدهید که در یک زمان مشخص این خانه را خریده و به طرف قرارداد تحویل می دهید. در این حالت شما می توانید بعد از افت قیمت و ارزش این خانه، آن را با قیمت هفتاد میلیون تومان خریداری کرده و بعد از تحویل دادن آن به طرف قرارداد مبلغ صد میلیون تومان دریافت کنید و از جانب این معامله یک سود سی درصدی به دست بیاورید. واضح است که انجام این معامله در بازار سنتی و مرسوم که می توانیم در اینجا به آن بازار یک طرفه بگوییم، غیرممکن است و شما به هیچ عنوان با این شرایط قادر نخواهید بود به سود برسید. هر چند که تحلیل درستی داشته باشید و پیش بینی شما به حقیقت بپیوندد. در واقع می توان گفت بازار دو طرفه این امکان را به شما می دهد که از نهایت توانایی و قدرت تحلیل خود برای رسیدن به سود استفاده کنید. در بازارهای مالی جهانی این نوع معامله که شما با استقراض و فروش یک سرمایه که در لحظه متعلق به شما نیست در نهایت به سود دست پیدا می کنید، ( Short sell ) نام دارد. در این حالت و در بازارهای بورسی شما می توانید از کاهش ارزش یک سهام به سود قابل توجهی دست پیدا کنید. همانند دیگر بازارهای مالی، معامله در بازار دو طرفه نیز صرفا به سود منتهی نشده و ممکن است شما در آن متحمل ضرر شوید. قبل از اینکه این موضوع را واشکافی کنیم، لازم است که کمی بیشتر راجع به بازار دو طرفه و پدیده ( Short selling ) صحبت کنیم و از جوانب مختلف آن را بررسی کرده و نقاط قوت آن را مرور کنیم.

بازار دوطرفه و فروش استقراضی

همانطور که اشاره کردیم این روزها فروش استقراضی و یا ( Short sell) پدیده ای رایج در بازارهای مالی و بورسی جهانی محسوب می شود و طیف گسترده ای از سرمایه گذاران و معامله گرها از آن استفاده می کنند. با اینکه شاید تا اینجا کاملا متوجه چگونگی کارکرد این موضوع شده باشید سعی می کنیم با یک مثال عملی که در بازارهای مالی و بورسی جهانی صورت می گیرد این موضوع را کاملا شفاف کنیم. فرض کنید که یک سرمایه گذار و معامله گر برآورد کرده است که ارزش سهام شرکت کوکاکولا که در حال حاضر هر سهم آن به صورت افراطی ارزش گذاری شده و قیمتی برابر با پانصد و چهل دلار برای هر سهم دارد در آینده نه چندان دور افت ارزش پیدا کرده و به قیمت سیصد دلار برای هر سهم می رسد. در اینجا سرمایه گذار برای خرید قرضی به بروکر و یا کارگذار مراجعه می کند (برای دانستن اینکه بروکر چیست؟ مقاله سواپ در فارکس چیست؟ بخش بروکر چیست را بخوانید) و تعداد ده سهم را از او دریافت می کند. سپس این معامله گر این تعداد سهام را با همین قیمت فعلی یعنی پانصد و چهل دلار به فروش گذاشته و می فروشد. بعد از اینکه این سهام به فروش رفت این سرمایه گذار منتظر می ماند تا ارزش آن کاهش پیدا کرده و به قیمت مدنظر او که در این مورد سیصد دلار است برسد. پس از اینکه این افت قیمت به وقوع پیوست این سرمایه گذار به خرید همان تعداد سهام یعنی ده سهم اقدام می کند و آن ها را با ارزش سیصد دلار برای هر سهم می خرد و با مراجعه به کارگذار یا بروکر این تعداد سهام را که از او قرض گرفته بود، به او باز می گرداند. در این مورد فرد مدنظر ما بدون صرف کردن هزینه و سرمایه خود موفق شده است فقط با تکیه بر تحلیل خود روی هر سهم دویست و چهل دلار و جمعا دو هزار و چهارصد دلار سود کند. حالا فرض کنید که این پیش بینی به واقعیت نپیوندد و به جای افت قیمت ارزش این سهم افزایش پیدا کرده و به هفتصد دلار برسد. حالا سرمایه گذار باید با اینکه هر سهم را با قیمت پانصد و چهل دلار فروخته، هر سهم را هفتصد دلار خریداری کرده تا به کارگذار باز گرداند و متحمل یک ضرر هزار و ششصد دلاری شود. پس متوجه می شویم که ( Short selling) صرفا به سود ختم نشده و ممکن است شما به عنوان سرمایه گذار و معامله گر با ضرر رو به رو شوید. در نتیجه باید قبل از ورود به این روند آن را از تمام جوانب بررسی کرده و از درستی تحلیل خود تا میزان قابل قبولی اطمینان حاصل کنید.

برای تصمیم گیری بهتر و آگاهانه مقاله نکات طلایی مدیریت ریسک و سرمایه گذاری را پیشنهاد میکنیم.

مزایای بازار دو طرفه

همانطور که اشاره کردیم این امکان که شما می توانید با افت ارزش سهام به سود برسید یکی از مزایای بازارهای دو طرفه محسوب می شود که کاملا محسوس است. زیرا که اگر کسب سود صرفا به افزایش قیمت و ارزش آن ها محدود باشد، شما به عنوان معامله گر تقریبا نیمی از توان خود برای رسیدن به سود را از دست می دهید چرا که همه می دانیم روند بازار همیشه افزایشی نبوده و در خیلی از بازه های زمانی ما با یک روند نزولی مواجه هستیم. ولی لازم به ذکر است که مزایای بازار دو طرفه فقط به این مورد محدود نشده و شاخه های دیگری نیز دارد. یکی از این موارد جلوگیری از به وجود آمدن حباب قیمتی در بازارهای مالی هست. زیرا که در بازارهای یک طرفه به دلیل میل سرمایه گذاران و حتی کارگذاران به وجود روند افزایشی که اصولا برای آن ها سود و افزایش نقدینگی را به همراه دارد موجب می شود که گاها سهم های مختلف به صورت کاذب افزایش ارزش پیدا کنند و اختلاف ارزش آن نسبت به ارزش واقعی این سهم ها زیاد شود و در نهایت میلی برای از بین رفتن این حباب و برگشتن قیمت در بازار وجود نداشته باشد. این روند اصولا تا جایی ادامه پیدا می کند که سرمایه گذاران ممکن است با ضررهای سرسام آور رو به رو شوند. در این مواقع وجود بازار دو طرفه کمک می کند این روند ادامه پیدا نکند. زیرا که عموم سرمایه گذاران می توانند از روند نزولی نیز به سود دست پیدا کنند.

از دیگر مزایای این پدیده می توانیم به افزایش اهمیت و نقش تحلیل در بازارهای مالی اشاره کنیم. در بازار دو طرفه تحلیل در تصمیم گیری سرمایه گذاران اهمیت دو چندانی پیدا می کند. این امر مهم باعث می شود که سرمایه گذاران و معامله گران تصمیمات خود را با دقت بیشتری بگیرند و در نتیجه ما با یک بازار تخصصی تر رو به رو هستیم که نوسانات روزانه آن در طولانی مدت به واقعیت نزدیک تر بوده و افراد می توانند بسته به میزان دانش و تخصصی که در تحلیل و بررسی دارند به سود بیشتری دست پیدا کنند. در نهایت نیز می توانیم به افزایش نقد شوندگی سهام اشاره کنیم. همانطور که می دانیم به عنوان مثال در بورس ایران گاها با بازه های زمانی مواجه می شویم که اکثر افراد امکان فروش سهم هایی که در اختیار دارند را ندارند. زیرا که اصطلاحا بازار در رکود به سر می برد. این امر باعث شده که تعداد زیادی از مردم و سرمایه گذاران، سرمایه خود را وارد بازار نکنند. زیرا ممکن است زمانی که آن ها به سرمایه خود نیاز دارند این امکان را نداشته باشند که آن را از بازار خارج کنند. تقریبا تمام این پدیده ناشی از این است که در این بازار افراد صرفا و فقط از افزایش قیمت و روند صعودی بازار است که می توانند سود کسب کنند و در مواقعی که این شرایط حاکم نباشد بازار وارد رکود شده و بعضا مدت زمان زیادی به طول می انجامد تا از آن خارج شود. به نظر تا اینجا متوجه شده اید که پدیده بازار دو طرفه تا چه میزانی می تواند تاثیر گذار بوده و بر روی افزایش کیفیت یک بازار مالی تاثیر مثبت بگذارد. باید اشاره کنیم که تمام مواردی که در اینجا به عنوان مزایای بازار دو طرفه برای شما مطرح کردیم می تواند عینا به عنوان نقاط ضعف بازارهای یک طرفه نیز محسوب شود. لازم است که فراموش نکنیم که حضور در بازار دو طرفه و استفاده از پدیده ( Short sell ) همانند اینکه می تواند به کسب سود منجر شود می تواند به ضرر نیز ختم شود. این قائده یک بخش جدا نشدنی از فعالیت در بازارهای مالی و تجارت به حساب آمده و نقش مهمی را در به تعادل رسیدن هر بستر مالی ایفا می کند. در نتیجه نباید از آن ترس داشت و باید توجه داشت که وظیفه ما به عنوان یک فعال در تجارت نوین ایجاب می کند که قبل از ورود به هر معامله و تجارتی از عواقب خوب و بد آن آگاهی کسب کرده و با چشم بسته به آن وارد نشویم. این امر موجب می شود که کیفیت بستر مالی که در آن فعال هستیم افزایش پیدا کرده و با تخصصی تر شدن آن اهمیت مسائلی مهمی همچون تحلیل و آگاهی نسبت به قوائد های تجاری حفظ شود. امیدواریم که بازارهای مالی داخلی همچون بازار بورس ایران با رشد و ایجاد ابزارهای مالی به روزی همچون بازار دو طرفه و فروش تعهدی و ( Short sell ) به سرمایه گذاران این فرصت را بدهند تا با حداکثر توان خود به فعالیت بپردازند. از اینکه تا اینجا همراه ما بودید سپاسگذاریم و برای شما سلامتی و روزهای پرسود را آرزومندیم.